حمل و نقل کالا در سراسر جهان نیازمند یک سری تمهیدات و تدارکات ویژه است و هر یک از طرفین معامله باید مسئولیت یک سری مسائل را به عهده بگیرند. از جمله این که کدام یک از طرفین مسئول پرداخت کدام هزینه ها می باشد و کدام یک از الزامات و ریسک های موجود در امر حمل و نقل، متوجه کدام یک از طرفین قرارداد خواهد بود؟ برای روشن شدن این موضوع در تجارت بین الملل، از یک سری کلمات مخفف با عنوان انواع اینکوترمز (incoterms) استفاده می شود که یک نوع استاندارد بین المللی است و حقوق و وظایف هر یک از طرفین قرارداد یعنی خریدار و فروشنده را در امر حمل و نقل محموله ها شرح می دهد.
در این مقاله که به کوشش کارشناسان ما در گروه تجاری ققنوس خرید تهیه و تنظیم شده است، به معرفی انواع اینکوترمز ها پرداخته شده و موارد استفاده هر یک در قراردادهای تجاری به طور کامل بیان شده است. با مطالعه این مطلب، می توانید اطلاعات لازم در مورد اینکوترمز ها و موارد استفاده آن ها ر به دست آورید.
اینکوترمز (Incoterms) چیست؟
برای حمل و نقل کالا در سطح بین الملل، قراردادها باید دارای یک سری ویژگی های خاصی باشند تا از ریسک های احتمالی جلوگیری شود. یکی از مهم ترین موارد، اطمینان از وجود توافقات واضح بین تامین کنندگان و خریداران می باشد. جهت بیان واضح تر این نوع توافقات از یک سری کلمات مخفف به نام Incoterm استفاده می شود. اینکوترمز ها اصطلاحات تجاری بین المللی هستند که وظایف و حقوق خریدار و تامین کننده را در امر حمل و نقل به طور واضح بیان می کند.
از جمله این حقوق و وظایف می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تعهدات و وظایف فروشنده و خریدار در امر حمل و نقل و تجارت.
- کدام یک از طرفین قرارداد مسئول بیمه، اخذ مجوزها و سایر تشریفات معمول می باشد.
- کدام یک از طرفین قرارداد مسئول برنامه ریزی و تعیین نوع حمل و نقل محموله می باشد.
- در کدام یک از مراحل حمل و نقل، مسئولیت ها، هزینه ها و ریسک های احتمالی از فروشنده به خریدار منتقل می شود.
انواع اینکوترمز
انواع مختلفی از اینکوترمز در تجارت و حمل و نقل محموله ها وجود دارد که مسئولیت های حمل و نقل را بین خریدار و فروشنده تقسیم می کند. در برخی از اینکوترمز ها مسئولیت کل فرآیند حمل و نقل تنها به عهده فروشنده است و در برخی دیگر از اینکوترمز ها نیز، تنها خریدار مسئول تمامی فرآیندهای حمل و نقل از زمان خروج محموله از کارخانه تا تحویل درب منزل، می باشد.
در این مطلب، 11 مورد از مهم ترین و پرکاربردترین اینکوترمز حمل و نقل بین الملل شرح داده شده است که هر یک از آن ها، شرایط و قوانین خاصی دارند و وظایف طرفین معامله در هنگام استفاده از هر یک از آن ها متفاوت خواهد بود. اینکوترمز های EXW، FCA، CPT، CIP، DAT، DAP و DDP را می توان برای تمامی انواع حمل و نقل اعمال کرد. در مقابل، اینکوترمز های FAS، FOB، CFT و CIF فقط برای محموله هایی که با استفاده از کشتی منتقل می شوند، قابل استفاده می باشد. برای تمام انواع اینکوترمز ، یکی از مهم ترین ویژگی هایی که باید در قرارداد ذکر شود، این است که طبق اینکوترمز مورد استفاده، در چه محل و چه مرحله ای از فرآیند حمل و نقل محموله، مسئولیت محموله و ریسک های احتمالی از فروشنده به خریدار منتقل می شود.
Ex Works (EXW)
اینکوترمز EXW که با عنوان Ex Works نیز شناخته می شود یکی از اینکوترمز های مورد استفاده در انواع حمل و نقل ها می باشد. در این اینکوترمز، فروشنده فقط مسئول موجود بودن کالا در انبار یا کارخانه خود است و سایر مراحل حمل و نقل به عهده خریدار می باشد. به بیان دیگر، فروشنده یا تامین کننده محصولات تا زمان خروج محموله از کارخانه یک سری مسئولیت ها و وظایفی دارد و پس از آن، تمامی وظایف به عهده خریدار خواهد بود.
بر طبق این نوع اینکوترمز، تنها وظیفه تامین کننده، تامین محصولات با بسته بندی اولیه، ارائه فاکتورهای فروش و تحویل محموله به خریدار و یا نماینده قانونی وی می باشد.
در مقابل، خریدار تقریبا تمام مسئولیت های مربوط به هزینه ها و خطرات مربوط به بسته بندی، بارگیری و حمل و نقل کالا از کارخانه تا مقصد نهایی را بر عهده دارد. همچنین، مسئولیت رسیدگی به تمامی تشریفات گمرکی از قبیل دریافت اظهارنامه صادرات کالا، ترخیص محموله از گمرک مبدا و مقصد و مواردی از این دست نیز به عهده خود خریدار می باشد. به طور کلی، استفاده از اینکوترمز Ex Works در قراردادهای حمل و نقل دریایی و هوایی توصیه نمی شود ولی برای حمل و نقل جاده ای و ریلی، یکی از اینکوترمز های شناخته شده و پرطرفدار می باشد که اغلب مورد استفاده قرار می گیرد.
Free Carrier (FCA) از انواع اینکوترمز
اینکوترمز Free Carrier یکی دیگر از انواع اینکوترمز شناخته شده در زمینه حمل و نقل بین المللی محموله ها می باشد که استفاده از آن به طور فزاینده ای در حال افزایش است. این اینکوترمز غالبا به عنوان جایگزینی برای اینکوترمز های Ex Works و Free On Board در حمل و نقل کانتینری مورد استفاده قرار می گیرد. در این نوع اینکوترمز، تمامی مسئولیت ها و فرآیند های گمرکی مربوط به محموله در کشور مبدا به عهده فروشنده است. این موارد شامل ترخیص محموله از گمرک مبدا، ارائه فاکتورهای مربوطه، نظارت بر بسته بندی محموله و دریافت مجوزهای مربوط به صادرات کالا می باشد.
علاوه بر این، هنگام استفاده از این نوع اینکوترمز، طبق توافق طرفین معامله، یک محل مشخص جهت تحویل محموله توسط خریدار در نظر گرفته شده و در قرارداد نیز ذکر می شود و این محل می تواند هر جایی در کشور مبدا یا مقصد و حتی درب منزل خریدار نیز باشد. پس از مشخص شدن محل تحویل محموله، فروشنده مسئول فرآیندهای حمل و نقل محموله تا محل مقرر خواهد بود و پس از تحویل محموله به خریدار و یا نماینده قانونی وی در محل توافق شده، تمامی مسئولیت ها و ریسک های احتمالی به خریدار منتقل می شود. از همین رو، تعیین یک محل دقیق جهت مبادله کالا بین خریدار و فروشنده و ذکر آن در قرارداد از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
Carriage Paid To (CPT)
اینکوترمز Carriage Paid To نیز یکی دیگر از اینکوترمز های پرطرفدار در زمینه حمل و نقل بین المللی به ویژه حمل و نقل کانتینری است که روز به روز بر میزان استفاده از آن در تجارت افزوده می شود. در این نوع از اینکوترمز، مسئولیت ترخیص کالا از گمرک مبدا، پرداخت هزینه های مربوط به صادرات محموله و تحویل کالا به خریدار یا نماینده قانونی وی در محل مقرر، به عهده فروشنده می باشد. به محض تحویل محموله به خریدار یا حامل قانونی وی، تمام ریسک ها، هزینه ها و مئولیت های مربوط به حمل و نقل و امنیت محموله به خریدار منتقل می شود. اغلب توصیه می شود که در مل و نقل های کانتینری از اینکوترمز Carriage Paid To به جای اینکوترمز CFR استفاده شود.
Carriage and Insurance Paid To (CIP)
اینکوترمز Carriage and Insurance Paid To نیز تقریبا مشابه اینکوترمز CPT می باشد و تمامی خطرات، ریسک ها و مسئولیت های محموله، به محض تحویل آن به خریدار، از فروشنده به خریدار منتقل می شود. تنها تفاوت این اینکوترمز با CPT این است که در اینکوترمز CIP، فروشنده موظف است هزینه های مربوط به بیمه حمل و نقل را پرداخت نماید و تحت پوشش بیمه بودن محموله را تضمین نماید.
اینکترمز Delivery At Terminal (DAT) از انواع اینکوترمز
اینکوترمز Delivery At Terminal از جمله انواع اینکوترمز رایج در امر حمل و نقل بین الملل است که بر طبق آن، فروشنده محموله را به محل مقرر شده و یا بندر مورد توافق می رساند و به خریدار تحویل می دهد. تمامی مسئولیت ها و ریسک های احتمالی از کارخانه تا محل مورد توافق طرفین به عهده فروشنده است و باید اطمینان حاصل کند که محموله قابل تخلیه شدن از وسیله حمل و نقل می باشد ولی هیچ تعهدی برای تخلیه کالا در محل مقرر شده ندارد.
به محض ورود کامیون های حامل محموله به بندر مورد توافق، تمام مسئولیت ها و ریسک های احتمالی از فروشنده به خریدار منتقل می شود و پس از آن، انجام تمامی فرآیندهای مربوطه اعم از دریافت اظهارنامه های گمرکی و سایر تشریفات لازم از قبیل دریافت مجوزهای مربوط به واردات کالا و پرداخت کارمزدهای مربوط به واردات، به عهده خریدار خواهد بود.
Delivery At Place (DAP)
اینکوترمز DAP غالبا در حمل و نقل جاده ای مورد استفاده قرار می گیرد و تامین کننده یا فروشنده کالا، موظف است محموله را به محل تعیین شده در قرارداد برساند. پس از تحویل محموله به خریدار در محل مقرر شده، تمامی ریسک ها و مسئولیت های مربوط به محموله اعم از تخلیه و پرداخت عوارض واردات و سایر موارد، به خریدار منتقل می شود.
Delivery Duty Paid (DDP)
در اینکوترمز DDP، فروشنده مسئول کل فرآیند حمل و نقل از جمله پرداخت عوارض مربوط به واردات کالا می باشد. این اینکوترمز به نوعی نقطه مقابل اینکوترمز Ex Works محسوب می شود. به بیان دیگر، همانطور که پیش از این گفته شد، در اینکوترمز Ex Works، فروشنده تقریبا هیچ نوع ریسکی را متحمل نمی شود. در مقابل، بر طبق اینکوترمز DDP، همه ریسک ها و مسئولیت های مرتبط با محموله به عهده فروشنده است و پس از تحویل محموله، تمامی ریسک ها و مسئولیت ها به خریدار منتقل می شود.
اینکوترمز DDP پیش از این در حمل و نقل هوایی و دریایی مورد استفاده قرار نمی گرفت ولی در سال های اخیر و با افزایش محبوبیت این اینکوترمز در عرصه حمل و نقل، میزان استفاده از آن در روش های مختلف حمل و نقل نیز افزایش چشمگیری داشته است.
اینکوترمز DDP در حمل و نقل جاده ای به طور قابل توجهی مورد استفاده قرار می گیرد. از جمله مواردی که توصیه می شود هنگام استفاده از این اینکوترمز مورد توجه قرار گیرد می توان به تعیین محل تحویل محموله و همچنین ذکر اصطلاح تجاری excl. VAT (حذف مالیات بر ارزش افزوده) در قرارداد اشاره نمود. اشاره به این مورد در قرارداد برای جلوگیری از هرگونه مشکل احتمالی برای پرداخت مالیات بر ارزش افزوده در گمرک مقصد امری ضروری است. با این حال، در بسیاری از موارد، فروشنده مجاز به سازماندهی شرایط کسر مالیات نیست و باید این مورد نیز مورد توجه قرار گیرد.
Free Alongside Ship (FAS)
بر طبق اینکوترمز FAS، فروشنده از بسته بندی صحیح کالا و ارائه فاکتورها و مجوزهای مربوط به صادرات به خریدار در بندر مورد توافق اطمینان حاصل می کند و مسئولیتی در قبال انتقال محموله به درون کشتی نخواهد داشت. به محض رسیدن محموله به اسکله، تمامی هزینه ها، مسئولیت ها و ریسک های احتمالی از فروشنده به خریدار منتقل می شود. پس از اینکه خریدار محموله را از فروشنده تحویل گرفت، تمامی مسئولیت های ذکر شده در قرارداد به عهده خریدار خواهد بود و باید فرآیندهای مربوط به ترخیص محموله از گمرک مبدا جهت صادرات را نیز انجام دهد.
به علاوه، خریدار جهت اطمینان از امنیت محموله هنگام حمل و نقل دریایی، یک بیمه نامه حمل و نقل تنظیم می کند طبق آن، محموله خود را در برابر خطراتی چون گم شدن و یا آسیب های احتمالی ناشی از حمل و نقل بیمه می کند. در این حالت، تنطیم قرارداد بیمه به عهده خریدار و پرداخت حق بیمه به عهده فروشنده خواهد بود. البته، در بیمه نامه های منعقد شده بر اساس اینکوترمز FAS، فروشنده تنها ملزم به پرداخت حداقل میزان حق بیمه است و در صورتی که میزان ضرر وارد شده بیشتر از حداقل حق بیمه استاندارد باشد، پرداخت باقی آن به عهده خود خریدار خواهد بود.
Free on Board (FOB) از مهمترین انواع اینکوترمز
بر طبق اینکوترمز FOB، تمامی مسئولیت ها اعم از ارائه فاکتورها، بسته بندی محموله، دریافت مجوزهای صادرات (در صورت لزوم) و انجام سایر تشریفات و فرآیندهای گمرکی و همچنین پرداخت هزینه های مربوط به بارگیری محموله و مواردی از این دست، به عهده فروشنده است.
به علاوه، تا زمانی که محموله به طور کامل در کشتی بارگیری شود، همچنان فروشنده مسئول هر نوع ریسک و خطر احتمالی خواهد بود. پس از بارگیری محموله در بندر و کشتی مورد توافق در قرارداد، مسئولیت ها و ریسک های احتمالی از فروشنده به خریدار منتقل می شود. این نوع اینکوترمز، غالبا برای محموله های با حجم بالا مورد استفاده قرار می گیرد و برای صادرات در جم کم کاربرد چندانی ندارد.
Cost and Freight (CFT)
بر طبق اینکوترمز CFT، فروشنده مسئولیت تمامی هزینه ها و خطرات احتمالی تا رسیدن محموله به بندر مقصد را بر عهده دارد و علاوه بر این، ترخیص محموله از گمرک مقصد نیز به عهده فروشنده خواهد بود. در ادامه و به محض تخلیه محموله در بندر مقصد، تمامی مسئولیت ها و ریسک های احتمالی از فروشنده به خریدار منتقل می شود.
Cost, Insurance and Freight (CIF)
اینکوترمز CIF از بسیاری جهات مشابه اینکوترمز Cost and Freight است. در این اینکوترمز نیز، فروشنده مسئول کلیه هزینه ها و خطرات احتمالی موجود حین حمل و نقل محموله تا رسیدن آن به بندر مقصد می باشد و ترخیص کالا از گمرک مقصد نیز به عهده فروشنده خواهد بود. در ادامه، مشابه Cost and Freight، پس از تخلیه محموله در بندر مقصد، تمامی مسئولیت ها و ریسک های احتمالی از فروشنده به خریدار منتقل می شود.
با این وجود، اینکوترمز CIF تفاوت هایی نیز با اینکوترمز CFT دارد. به عنوان مثال، بر طبق اینکوترمز CIF، خریدار موظف است یک بیمه نامه حمل و نقل تنظیم کرده و به فروشنده تحویل دهد و در مقابل فروشنده در صورت نیاز، ملزم به پرداخت حق بیمه خواهد بود. البته، خریدار باید توجه داشته باشد که فروشنده تنها ملزم به پرداخت حداقل حق بیمه است و مسئولیت بیشتری در قبال آسیب های احتمالی نخواهد داشت.
اینکوترمز CIF، یکی از پرکاربردترین اینکوترمز های موجود در عرصه حمل و نقل بین الملل است چرا که بر طبق آن، تمامی هزینه ها و ریسک ها به طور کاملا مساوی بین هر دو طرف قرارداد تقسیم می شود. به بیان دیگر، هر دو طرف قرارداد یعنی خریدار و فروشنده، در کشور خود مسئولیت محموله را به عهده خواهند داشت و باید تمامی فرآیندهای مربوط به حمل و نقل محموله در کشور خود را مدیریت نمایند. همین موضوع، موجب تسهیل فرآیندهای مربوط به بیمه و ترخیص محموله از گمرک برای هر دو طرف خریدار و فروشنده می شود.
چرا باید از انواع اینکوترمز استفاده کرد؟
اگرچه استفاده از اینکوترمز ها در امر حمل و نقل اجباری نیست، اما به طور معمول توصیه می شود که هنگام عقد قرارداد حمل و نقل کالا به ویژه در سطح بین الملل، تا حد امکان از اینکوترمز ها استفاده نمایید. چرا که استفاده از اینکوترمز ها می تواند به شما کمک کند تا از بروز بسیاری از سردرگمی ها و عدم قطعیت ها جلوگیری نمایید.
یکی از عمده ترین دلایل استفاده از اینکوترمز ها در حمل و نقل بین الملل این است این اصطلاحات در 31 زبان زنده دنیا، دارای معادل های تجاری هستند و همین امر استفاده از آن ها را بسیار راحت می کند و اتاق های بازرگانی بین المللی در سرتاسر جهان، از این اصطلاحات و یا معادل های آن ها در معاملات خود استفاده می کنند. این بدان معنی است که هم خریدار و هم فروشنده، بدون توجه به ملیت و زبان خود، می توانند به معنی هر یک از اینکوترمز های موجود دسترسی داشته باشند.
به علاوه، در صورت بروز هر نوع اختلافی در بین خریدار و فروشنده، می توان با استفاده از اینکوترمز ها، مشکل را حل نمود. البته اینکوترمز ها در هر نوع قرارداد تجاری قابل استفاده نیستند و حتما باید ذکر شود که قرارداد مذکور یک قرارداد خرید و فروش است که نیاز به حمل و نقل فرامرزی دارد. تنها در این صورت است که می توان از مزایای اینکوترمز ها در راستای تسهیل فرآیند حمل و نقل و تجارت استفاده نمود.
انواع اینکوترمز کدام موارد را تحت پوشش قرار نمی دهند؟
اینکوترمز ها، صاحب محموله و این که بر طبق کدام قرارداد منتقل می شود را مشخص نمی کنند. شرایط تحویل ذکر شده در توضیحات هر اینکوترمز، هیچ قانونی جهت پرداخت هزینه های حمل و نقل و سایر هزینه های خارج از قرارداد را دربر نمی گیرد. اینکوترمز ها توانایی محافظت از طرفین قرارداد در برابر ضرر و زیان های احتمالی را ندارتد و تنها تعهدات و مسئولیت های هر دو طرف خریدار و فروشنده در قبال محموله را تعیین و تضمین می کند.
سوالات متداول
اینکوترمز ها، کلمات مخفف شده ای هستند که به طور گسترده در عرصه حمل و نقل و تجارت بین الملل مورد استفاده قرار می گیرند. این اصطلاحات، بر طبق یک استاندارد جهانی مشخص شده اند و برای حمل و نقل بین المللی محموله ها در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می گیرند. به بیان دیگر، اینکوترمز ها، اصطلاحات تجاری هستند که وظایف، مسئولیت ها و حقوق دو طرف خریدار و تامین کننده را در امر حمل و نقل کالا، به طور کاملا واضح بیان می کنند.
همانطورکه گفته شد، اینکوترمز ها اصطلاحات تجاری هستند که وظایف و حقوق طرفین یک قرارداد حمل و نقل بین المللی را مشخص می کنند. به بیان دیگر، اینکوترمز ها شامل اطلاعاتی در مورد تعهدات و وظایف فروشنده و خریدار، تعیین مسئولیت های طرفین از قبیل پرداخت حق بیمه، اخذ مجوزهای واردات و صادرات، برنامه ریزی و تعیین نوع حمل و نقل و محل انتقال مسئولیت ها و ریسک های احتمالی از فروشنده به خریدار می باشد.
از جمله مهم ترین اینکوترمز های مورد استفاده در عرصه تجارت و حمل و نقل بین الملل می توان به اینکوترمز های EXW، FCA، CPT، CIP، DAT، DAP، DDP، FAS، FOB، CFT و اینکوترمز CIF اشاره نمود. این اینکوترمز ها در انواع حمل و نقل ها از جمله هوایی، دریایی، جاده ای و ریلی مورد استفاده قرار می گیرند و هر یک از آن ها، مسئولیت ها، هزینه ها و ریسک های احتمالی حمل و نقل محموله را به صورت خاصی بین خریدار و فروشنده تقسیم می کنند.
همانطور که گفته شد، استفاده از اینکوترمز ها در قراردادهای حمل و نقل بین المللی یک امر ضروری و توصیه شده است که می تواند از بروز اختلافات و سردرگمی های احتمالی جلوگیری نماید. به علاوه، اینکوترمز ها، اصطلاحات تجاری بین المللی هستند و می توانند امنیت و درستی حمل و نقل محموله ها را تا حد زیادی تسهیل و تضمین نمایند و با تعیین میزان عوارض گمرکی قابل پرداخت توسط طرفین، روی هزینه های حمل و نقل شما نیز تاثیرگذار باشند.
سخن پایانی
استفاده از اینکوترمز های حمل و نقل در قراردادهای مربوط به صادرات و واردات کالا یک امر ضروری و هوشمندانه است که می تواند امنیت و صحت تجارت خود را تضمین نماید. به علاوه، اینکوترمز استفاده شده در قرارداد حمل و نقل می تواند میزان عوارض و مالیات گمرکی مورد نیاز جهت واردات یا صادرات کالا را مشخص نماید. از همین رو، انتخاب یک اینکوترمز مناسب، می تواند تاثیر بسزایی بر میزان هزینه های مربوط به حمل و نقل داشته باشد.
در این مقاله که به کوشش کارشناسان ما در گروه تجاری ققنوس خرید تهیه و در اختیار شما قرار گرفته است، به معرفی اینکوترمز های پرکاربرد در عرصه حمل و نقل بین الملل پرداخته شده و توضیحات مفصلی در مورد شرایط و ضوابط هر یک از این اصطلاحات در اختیار شما خوانندگان قرار گرفته است. در صورتی که پس از مطالعه این مطلب همچنان سوالاتی در مورد اینکوترمز ها دارید و یا در انتخاب اینکوترمز مناسب برای تجارت خود دچار سردرگمی شده اید، می توانید با کارشناسان ما در گروه تجاری ققنوس خرید در ارتباط باشید و راهنمایی های لازم را از آن ها دریافت نمایید.
