اینکوترم FOB | تعریف، نحوه عملکرد و ملاحظات قانونی

قوانین و اصطلاحات تجاری استفاده شده در زمینه تجارت بین الملل که در راستای تسهیل و هدایت معاملات انجام گرفته بین شرکت ها با ملیت های مختلف در نظر گرفته شده است، ممکن است تجارت بین الملل را یک فرآیند پیچیده و سخت جلوه دهد. یکی از مهم ترین و پرکاربردترین قوانین در تجارت بین الملل، استفاده از اصطلاحات تجاری با عنوان اینکوترم می باشد که توسط اتاق بازرگانی بین المللی (ICC) و در راستای یکپارچه سازی قوانین حمل و نقل در سطح بین الملل ایجاد شده اند.

دستیابی به یک درک کامل از مفاهیم، کاربرد و نحوه عملکرد اینکوترم های مختلف، یک امر ضروری و مهم برای تمامی افراد و شرکت های فعال در زمینه تجارت بین الملل و حمل و نقل محموله ها در سطح جهان می باشد. این اصطلاحات به شفافیت هر چه بیشتر معاملات و قراردادهای تجاری کمک می کنند، احتمال بروز سوء تفاهم و اختلاف بین طرفین معامله را کاهش می دهند و نقش بسیار مهمی در به حداقل رساندن خطرات احتمالی دارند.

از جمله پرکاربردترین اینکوترم های مورد استفاده در زمینه حمل و نقل و تجارت بین الملل، اینکوترم FOB می باشد که مسئولیت های مرتبط با محموله و حمل و نقل آن را به طور خاصی بین خریدار و فروشنده تقسیم می کند. در این مقاله که به کوشش کارشناسان ما در ققنوس خرید تهیه و تنظیم شده است به طور مفصل به معرفی اینکوترم FOB، مفاهیم اولیه، عملکرد، وظایف طرفین قرارداد و مواردی از این دست خواهیم پرداخت. به بیان دیگر، در این مطلب تعهدات و حقوق خریدار و فروشنده در یک معامله تجاری، تفاوت های اینکوترم FOB با سایر اینکوترم ها و اصطلاحات بین المللی و همچنین قوانین حاکم بر قراردادهای تنظیم شده بر اساس این اینکوترم، به طور کامل شرح داده خواهد شد.

اینکوترم FOB چیست؟

اصطلاح Free On Board که به عنوان اینکوترم FOB نیز شناخته می شود، یکی از اصطلاحات تجاری ایجاد شده توسط اتاق بازرگانی بین المللی است که به طور انحصاری در حمل و نقل دریایی محموله ها مورد استفاده قرار می گیرد.

بر طبق اینکوترم FOB، مسئولیت حمل محموله به بندر مورد توافق و بارگیری آن در کشتی جهت صادرات، به عهده فروشنده خواهد بود. پس از بارگیری کامل محموله در کشتی، تمامی مسئولیت ها و وظایف مرتبط با محموله از فروشنده به خریدار منتقل می شود. به بیان دیگر، پس از بارگیری محموله، مسئولیت هر نوع آسیب، مفقودی و خطرات احتمالی هنگام حمل و نقل محموله به عهده خریدار خواهد بود و فروشنده دیگر هیچ مسئولیتی در قبال محموله نخواهد داشت.

مسئولیت های خریدار و فروشنده بر طبق اینکوترم FOB

اینکوترم FOB نیز مانند سایر اینکوترم ها، مسئولیت های مرتبط با محموله و حمل و نقل در سطح بین الملل را با قواعد و اصول خاصی بین طرفین قرارداد، یعنی فروشنده و خریدار، تقسیم می کند. این تقسیم وظایف نقش بسیار مهمی در تسهیل فرآیندهای تجاری بین المللی اعم از حمل و نقل و ترخیص محموله دارد.

در ادامه این مطالب و در راستای آشنایی هر چه بیشتر با قوانین و قواعد اینکوترم FOB، به شرح وظایف و مسئولیت های هر یک از طرفین درگیر در معاملات تجاری پرداخته خواهد شد.

مسئولیت های فروشنده بر طبق اینکوترم FOB

در قراردادهای تجاری تنظیم شده تحت اینکوترم FOB، مسئولیت های فروشنده شامل موارد متعددی از قبیل آماده سازی و بسته بندی کالا برای حمل و نقل، ترخیص محموله از گمرک مبدا جهت صادرات و حمل محموله به بندر مورد توافق می باشد. به علاوه، مسئولیت بارگیری محموله در کشتی مربوطه جهت صادرات نیز به عهده فروشنده خواهد بود. پس از بارگیری محموله در کشتی، تمامی مسئولیت ها و وظایف مرتبط با محموله و حمل و نقل آن به طور کامل به خریدار منتقل خواهد و شد. به بیان دیگر، وظیفه فروشنده به محض بارگیری محموله، به پایان می رسد و دیگر هیچ مسئولیتی در قبال امنیت و سلامت محموله نخواهد داشت.

مسئولیت های خریدار بر طبق اینکوترم FOB

در مقابل، اینکوترم FOB، برای خریدار نیز مسئولیت های متعددی را به همراه دارد. همانطور که پیش از این اشاره کردیم، به محض بارگیری محموله در کشتی، تمام مسئولیت های مربوط به محموله و حمل و نقل آن از فروشنده به خریدار منتقل می شود. این بدان معنا است که پس از بارگیری محموله در کشتی، مسئولیت تمامی خطرات اعم از مفقودی و یا سایر آسیب های احتمالی تا رسیدن محموله به مقصد نهایی به عهده خریدار خواهد بود. پس از رسیدن محموله به بندر مربوطه در کشور مقصد، خریدار موظف است تمامی تشریفات گمرکی مربوط به واردات کالا از جمله دریافت مجوزهای لازم، پرداخت عوارض و مالیات ورود کالا و ترخیص محموله از گمرک مقصد را انجام دهد. علاوه بر این، مسئولیت پرداخت هزینه های مربوط به حمل و نقل محموله از بندر مقصد تا محل نهایی، پوشش بیمه محموله، تخلیه بار از کشتی و سایر هزینه های احتمالی نیز به عهده خریدار خواهد بود.

این شفافیت در تقسیم وظایف و مسئولیت های مرتبط با محموله، اینکوترم FOB را به یک از بهترین و جذاب ترین گزینه های ممکن برای معاملات بین المللی تبدیل کرده است. با این وجود، برای جلوگیری از بروز هرگونه اختلاف و سوء تفاهم بین طرفین معامله، بهتر است که هم خریدار و هم فروشنده، پیش از هر اقدامی، دانش و درک کافی از مسئولیت ها و تعهدات خود در قبال محموله و تحت اینکوترم FOB را به دست آورند.

تفاوت اینکوترم FOB و اینکوترم CIF

با وجود این که اینکوترم FOB به طور گسترده ای در تجارت و حمل و نقل بین الملل مورد استفاده قرار می گیرد ولی تنها اصطلاح تجاری حاکم بر معاملات تجاری جهانی نیست. اینکوترم CIF یکی دیگر از اصطلاحات تجاری رایج در زمینه حمل و نقل و تجارت بین الملل است که در معاملات بسیاری در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد. اصطلاح تجاری “Cost, Insurance, and Freight”  که به اختصار با عنوان اینکوترم CIF نیز شناخته می شود، نحوه تقسیم وظایف و مسئولیت هایی از قبیل حق پوشش بیمه، هزینه های مربوطه و تعهدات مربوط به حمل و نقل محموله را شامل می شود.

اینکوترم های FOB و CIF ممکن است جنبه های مشابه و یکسانی داشته باشند ولی تفاوت های کلیدی و مهم این دو اینکوترم می تواند تاثیر بسیاری بر شرایط معامله بگذارد. از همین رو، آشنایی با تفاوت های این دو اینکوترم می تواند در تصمیم گیری آگاهانه تر، به طرفین معامله کمک کند.

بر طبق اینکوترم CIF، فروشنده مسئول تنظیم قرارداد حمل و نقل و پرداخت هزینه های مربوطه، پرداخت هزینه پوشش بیمه محموله تا رسیدن به بندر مورد توافق و انجام تشریفات گمرکی مربوط به صادرات کالا اعم از دریافت اسناد و مجوزهای لازم، ترخیص کالا از گمرک مبدا و پرداخت عوارض خروج کالا خواهد بود. مشابه اینکوترم FOB، در اینکوترم CIF نیز مسئولیت ها و ریسک های مرتبط با محموله در زمان بارگیری آن در کشتی مورد نظر، از فروشنده به خریدار منتقل می شود.

با این حال، تفاوت اصلی بین CIF و FOB این است که در اینکوترم CIF فروشنده نیز مسئول ارائه حداقل بیمه دریایی برای محموله خواهد بود. این بدان معنی است که اگر در حین حمل و نقل دریایی برای محموله اتفاقی بیفتد، محموله از پوشش بیمه اضافی برخوردار خواهد بود. در مقابل، بر طبق اینکوترم FOB، بلافاصله پس از بارگیری کالا در کشتی، مسئولیت فروشنده در قبال ایمنی و سلامت محموله به پایان می رسد و هیچ وظیفه ای در قبال پوشش بیمه محموله مورد نظر در طول مسیر نخواهد داشت.

البته با وجود همه این موارد و با این که ممکن است اینکوترم CIF، سطح امنیت و حفاظت بیشتری را برای محموله های مختلف به همراه داشته باشد، اما این میزان پوشش اضافی می تواند هزینه های اضافی را نیز به فروشنده تحمیل کند. با توجه به این موارد، انتخاب اینکوترم مناسب بین CIF و FOB مانند هر اینکوترم دیگری، به شرایط حاکم بر معامله و ترجیحات و خواسته های طرفین قرارداد بستگی دارد و توافق نهایی باید به گونه ای باشد که نیازها و شرایط هر دو طرف درگیر در معامله را تحت پوشش قرار دهد.

ملاحظات قانونی اینکوترم FOB

اینکوترم ها اعم از اینکوترم FOB، به عنوان قانون شناخته نمی شوند بلکه اصطلاحات تجاری بین المللی هستند که توسط اتاق بازرگانی بین الملل (ICC) و در راستای تسهیل فرآیندهای تجاری در سطح جهانی به وجود آمده اند. به علاوه، به کارگیری این اصطلاحات در مبادلات تجاری جهانی می تواند به شفافیت هر چه بیشتر قراردادها و جلوگیری از بروز هر نوع اختلاف نظر و سوء تفاهم بین طرفین درگیر در معامله کمک کند.

آخرین دستورالعمل مربوط به اینکوترم ها و مفاهیم تجاری در سال 2020 میلادی منتشر شد که به عنوان مرجع اصلی این اصطاحات نیز در نظر گرفته می شود. بر طبق این دستورالعمل، اینکوترم FOB، تنها باید در حمل و نقل آبی محموله ها، اعم از اقیانوس ها و آبراه های داخلی، مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر این، محل انتقال ریسک ها و مسئولیت های مرتبط با محموله از فروشنده به خریدار برای این اینکوترم، زمانی است که محموله در بندر مورد توافق و در کشتی مورد نظر بارگیری شود.

یکی از موارد قابل توجه در معاملات تجاری بین المللی این است که هنگام تنظیم قرارداد، طرفین باید بر سر اینکوترم مورد نظر به توافق برسند و به وضوح نوع اینکوترم مورد استفاده در معامله را در قرارداد ذکر نمایند. عدم توافق بر سر اینکوترم مورد استفاده در حمل و نقل، می تواند زمینه ساز بروز مشکلات و اختلافات بسیاری بین طرفین درگیر در معامله شود.

پایبندی به قوانین محلی و بین المللی یکی دیگر از ملاحظات مهم در استفاده از اینکوترم های مختلف می باشد. اگرچه اینکوترم ها به گونه ای طراحی شده اند که با قوانین و مقررات بین المللی سازگار باشند، با این حال، برخی جزئیات خاص ممکن است از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد. از همین رو، ضروری است که طرفین معامله هنگام استفاده از اینکوترم های مختلف مانند FOB و یا سایر اینکوترم ها در قرارداد تجاری خود، قوانین کشورهای درگیر را نیز در نظر گرفته و به آن پایبند باشند.

در برخی موارد خاص، برای اطمینان از آشنایی با عملکرد اینکوترم ها و استفاده درست از اصطلاحات تجاری، بهتر است از شرکای تجاری و مشاوران با تجربه و فعال در زمینه تجارت بین الملل کمک بگیرید.

سوالات متداول

سخن پایانی

تجارت بین الملل و انجام معاملات تجاری در سطح جهانی، ممکن است برای افراد با سطح تجربه مختلف، پیچیده و چالش برانگیز به نظر برسد. به ویژه با وجود عواملی چون شرایط تجاری متنوع و قوانین محلی و بین المللی مختلف. با این وجود، در صورت داشتن یک شریک تجاری باتجربه و قابل اعتماد، می توانید از درستی فرآیند تجاری خود اطمینان حاصل نمایید. گروه تجاری ققنوس، با تجربه و دانشی که در زمینه تجارت و حمل و نقل در سطح بین الملل دارد، می تواند یک راهنما و مشاور خوب در این زمینه باشد و تجربه یک معامله خوب و سودآور را به شما هدیه دهد.

در این مقاله نیز کارشناسان ما در ققنوس خرید، با ارائه اطلاعاتی جامع در مورد اینکوترم FOB، سعی در آشنایی هر چه بیشتر شما با اصطلاحات مورد استفاده در تجارت بین الملل داشتند. این اصطلاحات، کاربرد بسیاری در معاملات تجاری بین المللی دارند و از همین رو، آشنایی با مفاهیم کلی، عملکرد، شباهت ها و تفاوت های آن ها با یکدیگر و ملاحظات حقوقی و قانونی حاکم بر قراردادهای تجاری دارای این اصطلاحات، می تواند نقش بسیار مهمی در تسهیل فرآیندهای تجاری شما داشته باشد.

در ادامه، چنانچه پس از مطالعه این مطلب، سوالاتی در مورد تجارت و حمل و نقل در سطح بین الملل، اینکوترم FOB و یا سایر اینکوترم ها و نحوه عملکرد آن ها در قراردادهای تجاری بین المللی داشته باشید، می توانید با کارشناسان ما در ققنوس خرید تماس بگیرید و راهنمایی های لازم را از آن ها دریافت نمایید.